Kolonya
Türk kültüründe güzel kokuya verilen önemi anlamak için divan edebiyatına kısaca göz atmak yeterlidir. En yetkin eserlerin ortaya konulduğu 16.yy’da şairler, beyitlerinde sevgilinin pek çok özelliğinden söz ettiler. Kâh, güzelin dağınık saçlarına bağlanıp esir düşen ve ıstırap çeken bir bahtı kara oldular kâh, güzelin ay yüzüne düşen kara saçlarını ay tutulmasına benzetip, bu güzellik karşısında kendinden geçtiler.
Divan şiirinde sevgilinin güzel kokusu da, bazen bû, nükhet, rayiha, şemin, fayiha gibi koku anlamına gelen kelimelerle anlatıldı, bazen misk ve amber gibi maddelerle tanımlandı, bazen de sünbül, reyhan, ıtır, yasemin, menekşe gibi çiçeklerle teşbih yapıldı.
Hint denizinde yaşayan bir çeşit ada balığının bağırsaklarından elde edilen amber, yumuşak ve koyu renklidir. Bu bakımdan divan şairleri, yârin kara saçlarını ve kokusunu sıkça ambere benzetmişlerdir. Sevgili, amber sürdüğü saçlarını çözdüğündeyse, koku tüm cihana yayılır ve aşığı perişan eder.
Sardunyagillerden olan ve güzel çiçekler açan ıtır da, Türkler tarafından sevilen ve tercih edilen bir bitkidir. Öyle ki, ıtır kelimesi “güzel koku” manasında da kullanılır. Yine bu kelimeden türeyen attar veya aktar güzel koku ve baharat satan kimse demektir. Yine aynı kökten gelen ve güzel kokular anlamına gelen ıtriyat, günümüzde hala kullanılmaktadır. Eskiden bilhassa bayram, düğün gibi günlerde kadın ve erkeklerin saç, kaş, yüz boyun gibi yerlerine sürdükleri ıtır yağı da (ıtr-i şâhî) divan şairlerine konu olur.
“Bir cüvan kişi sarık sarmış efendim başına,
Sürme çekmiş, ıtr-ı şâhiler sürünmüş kaşına” Nedim
Güzel kokuya düşkün olan Osmanlı topraklarına ilk alkollü kokuların girişi ise Abdülhamit dönemine rastlamaktadır. İlk Itriyat fabrikasını kuran ise Ahmet Faruki’dir. Firmanın ürünleri arasında yerli üretim kolonya da bulunmaktadır. Sonrasında ise batılılaşmanın da etkisiyle vitrinler yerli ve yabancı pek çok ürünle dolar. Dönemin gazetelerinde bunlarla ilgili ilanlar ise sıkça göze çarpmaktadır.
“Pertev Kolonya Suları, Piyasada mevcut kolonya sularının en mükemmel ve en tabii kokulusudur. Leylak ve sünbül kokulu nevileri de vardır”
Pertev, Hasan, Ferit, Şükufe, Farukî, Evliyazade Nureddin, Ekrem Yalçın, Kemal Kamil ve Çoban kolonyaları en meşhur olanlardan bazılarıdır. Kolonya o kadar çok hayatımıza girer ki, eve gelen misafire ikram edilecekler arasında başta gelir. Bu ilgi zamanla başka markaları da hayatımıza sokar; Esmen, Altun Çiçek, Altın Damla, Akay, Fredo, Eyüp Sabri, İnhisar bunlardan sadece bir kaçıdır. Kolonyalar, firma ismine ek olarak değişik adlarla da piyasaya sunulur; Gizli Çiçek, Unutma Beni, Senin İçin…
Üretici firmalar, taktıkları bu ilginç isimlerin yanı sıra etiket tasarımı ve şişelerin şekilleriyle de dikkat çekmeye ve akılda kalmaya çalışmışlardır. Bunlar arasında, tavşan, köpek, salyangoz, ayıcık gibi hayvan formunda olanlar, silindir şapkalı ve kasketli beyler, şemsiyeli hanımlar, araba model ve markaları, Saat Kulesi ve Galata kulesi gibi bazı şehirlere ait eserler, telefon, tabanca formundaki eşyalar bu çeşitliliği göstermektedir. Şekilli şişelerden söz etmişken Avon fiirmasından da söz etmek gerekir. Halen günümüzde pek çok ürününe rastlamak mümkün. Bu ilginç şişeler koleksiyon malzemesi olarak oldukça ilgi görmekte ve meraklıları tarafından yerli ürünlerle beraber toplanmaktadırlar.
Görsel malzeme; Gülderen Bölük koleksiyonu
Fotoğraflar; Gülderen Bölük
Kaynakça;
1) Emine Gürsoy Naskali, Saç Kitabı, Kitabevi, İstanbul, 2004
2) İkdam Gazetesi, 5 Mart 1925
3) Eau de Cologne ya da Kolonya, Aybala-Nejat Yentürk, Collection dergisi, Sayı.1, 2000
Gülderen Bölük
Son Yazıları Gülderen Bölük (Tüm Yazıları)
- Turgay Tuna ve Son Kitabı ‘Mezarlar ve Mumyalar’ Üzerine… - 01 Temmuz 2017
- Fotoğraf Tarihinin ‘Ölümsüz Yöntemi’ Ambrotipler - 04 Mayıs 2017
- Fotoğraf ve Resmin Etkileşimi - 04 Mart 2017
Turkish
English
German
French
Italian
Spanish
Russian
Portuguese
Arabic
Chinese (Simplified)
Dutch